Bạn có thể thấy gì qua các loại kính thiên văn thông dụng hiện nay

Khi chúng ta quan tâm và tìm hiểu để mua một kính thiên văn mới – câu hỏi đầu tiên thường sẽ là “Tôi có thể nhìn thấy gì thông qua kính thiên văn?“ Trong bài viết này, thienvanvutruhoc.com sẽ cố gắng minh họa các hình ảnh mà bạn có thể nhìn thấy thông qua các kính thiên văn khác nhau, và qua đó có thể giúp bạn quyết định nên chọn loại kính thiên văn nào.

Lưu ý:

• Các đối tượng được tìm hiểu trong bài viết này là: Mặt trăng, Hành tinh, Mặt trời, DSO, Sao chổi, Sao đôi, Bụi ánh sáng.
• Các chú thích số [1] – [2] – [3] tương ứng với 3 loại kính thiên văn theo giá thành [1] – dưới 150$; [2] – từ 200 tới 500$; [3] – trên 600$.

Lượng thiên thể quan sát được và các chi tiết có thể nhìn thấy của chúng sẽ phụ thuộc vào một số yếu tố: Kích thước và chất lượng quang học của kính thiên văn, vị trí quan sát (bóng tối), điều kiện khí quyển (trong suốt và ổn định) và thậm chí cả kinh nghiệm của người quan sát.

Hình ảnh mặt trăng khi quan sát bằng kính thiên văn

Mặt trăng chắc chắn là mục tiêu quan sát dễ nhất và ấn tượng nhất. Ở độ phóng đại thấp thì nhìn qua kính thiên văn nào cũng cho kết quả gần như nhau. Nhưng ở độ phóng đại lớn, kính nào chất lượng hơn sẽ cho phép bạn “phóng to” và quan sát thấy vô số miệng hố (crater), khe rãnh, và dãy núi.

Tuy nhiên, vật thể nhỏ nhất mà bạn có thể nhìn thấy trên bề mặt Mặt Trăng nó phải có bề ngang lớn hơn 500 mét. Vì vậy, bạn sẽ không thể nhìn thấy lá cờ hoặc tàu vũ trụ Apollo chỉ nhỏ có vài chục mét được đâu.

Quan sát các hành tinh

Có 8 hành tinh trong Hệ mặt trời bạn có thể quan sát, tuy nhiên chỉ 3 trong số chúng là dễ thấy chi tiết bề mặt nhất là: Sao Thổ, Sao Mộc và Sao Hỏa.

Bạn có thể quan sát những hiện tượng thay đổi thời tiết theo thời gian ở 3 hành tinh trên, như mây và bão bụi trên Sao Hỏa và Dải mây trên Sao Mộc. Bạn cũng sẽ dễ dàng quan sát 4 vệ tinh Galile của Sao Mộc, thi thoảng nó đi ngang qua và đổ bóng lên hành tinh mẹ. Vài vệ tinh của Sao Thổ cũng khá dễ quan sát, nhưng quan sát hành tinh mẹ sẽ thú vị hơn những vành đai xung quanh chúng.

Có thể bạn cũng quan tâm: Lịch thiên văn: Những sự kiện thiên văn đáng chú ý nhất năm 2021

Kính thiên văn tầm trung có thể quan sát được pha của Sao Kim và Sao Thủy (hình dạng tròn hay khuyết). Thậm chí với Sao Kim có thể còn cho thấy lớp mây lờ mờ của nó nếu sử dụng một kính lọc tốt. Còn Thiên vương tinh và Hải Vương tinh chỉ là các đĩa sáng xanh nhỏ, mờ nhạt và chẳng có gì nổi bật qua bất kì kính thiên văn nào.

Các hình ảnh dưới đây chỉ ra sự so sánh Sao Thổ và Sao Mộc được quan sát thế nào qua các kính thiên văn khác nhau, ở độ phóng đại hữu dụng cao nhất:

Và tất nhiên,để có thể quan sát những hành tinh này một cách chuẩn xác nhất, ngoài những kinh nghiệm và kiến thức thiên văn bạn cũng cần trang bị cho mình 1 chiếc kính thiên văn phù hợp nhất. Các bạn có thể tham khảo và mua kinh thiên văn tại đường link này: https://thienvanvutruhoc.com/cua-hang/

DSO – Vật thể sâu trong bầu trời

Deep sky objects – DSO (Vật thể sâu trong bầu trời) là tên gọi chung cho các thiên hà, tinh vân và cụm sao- các đối tượng ở bên ngoài Hệ mặt trời.

Không giống các hành tinh, quan sát các DSO không cần thiết sử dụng độ phóng đại cao. Điều quan trọng hơn là khẩu độ của kính thiên văn, bởi vì lúc này bạn cần một thiết bị có thể thu nhận được nhiều ánh sáng. Yếu tố khác ảnh hưởng đến việc quan sát DSO là bầu trời tối, thậm chí nó còn quan trọng hơn cả khẩu độ.

Nếu bạn quan sát ở giữa một thành phố lớn, tràn ngập ánh sáng thì ngay cả sở hữu kính có giá trị lên đến 100.000$  cũng chẳng giúp được gì.

Các hình ảnh dưới đây sẽ cho thấy mức độ chi tiết của một số DSO sáng trên bầu trời mà bạn có thể quan sát qua các kính thiên văn có khẩu độ khác nhau, dưới một bầu trời tối hoàn hảo.

Có rất rất rất nhiều DSO mà bạn có thể thấy quan sát được. Nhưng phần lớn các DSO khá là mờ, chỉ một số ít trong chúng là thấy rõ các chi tiết. Các bức hình dưới đây cho thấy một số ví dụ về các DSO khác bạn có thể quan sát (và có hàng trăm thiên thể như vậy) :

Chú ý rằng các minh họa trên thường được quan sát bởi các nhà quan sát thiên văn có kinh nghiệm. Hầu hết DSO thực sự mờ nhạt và một người mới bắt đầu chắc chắn sẽ rất khó khăn để nhìn thấy chi tiết hoặc nhận dạng được các thiên thể mờ nhất.

Ở nơi bầu trời tối hoàn hảo, Dải ngân hà chiếu sáng trên đầu và có thể phân biệt được chính xác các chòm sao thông qua số lượng sao của chúng – một kính thiên văn 250 mm sẽ cho bạn thấy từ 5000-7000 DSO. Nếu bạn ở khu ngoại, nơi vừa đủ để thấy được Dải Ngân hà, số lượng DSO có thể quan sát giảm xuống còn khoảng 1000-2000. Đương nhiên là chi tiết nhìn thấy ở các thiên thể cũng giảm xuống.

Ngoài ra bạn sẽ gần như không thể thấy màu sắc của các DSO, khác hoàn toàn với các bức ảnh xinh đẹp mà chúng ta thường thấy (do độ sáng của chúng quá thấp và sự nhạy cảm của mắt người có giới hạn). Chỉ một số cụm sao và tinh vân sáng nhất may ra có thể cho bạn thấy được chút màu sắc gì đó.

Sao đôi

Nhiều ngôi sao bạn thấy trên bầu trời thực ra là các sao đôi (double) hoặc sao đa (multiple), và chúng ta hoàn toàn có thể thấy chúng qua kính thiên văn. Những vì sao nhìn giống như những đốm sáng thay vì là một điểm sáng đơn lẻ-bạn sẽ thấy hai hoặc ba sao ở rất gần nhau.

Một kính thiên văn giá rẻ cũng cho phép thấy được nhiều sao đôi, tuy nhiên một kính thiên văn lớn và chất lượng hơn sẽ giúp thấy được nhiều các cặp sao ở rất gần nhau hơn. Nếu chú ý quan sát sau chu kì vài tháng/năm, một số cặp sẽ xuất hiện sự thay đổi vị trí một cách rõ rệt. Đôi khi sự khác nhau về màu sắc trong cặp sao đôi cho ta một khung cảnh ấn tượng.

Kiến thức thiên văn hữu ích dành cho bạn: Nên chọn mua kính thiên văn khúc xạ hay phản xạ?

Sao chổi và thiên thạch

Sao chổi là những thiên thể băng nhỏ đến từ phía ngoài Hệ Mặt trời, dần dần chúng sẽ đến gần Mặt trời và trở nên có thể thấy được. Lúc đầu ta chỉ có thể thấy được coma của sao chổi (phần mờ mờ bọc nhân sao chổi) và một “ngôi sao” nhỏ xíu bên trong đó (nhân sao chổi). Sao chổi càng đến gần Hệ mặt trời, nó càng sáng hơn và có thể xuất hiện đuôi sao chổi bụi và khí đầy ấn tượng.

Thiên thạch là những vật thể đá nằm phía trong Hệ mặt trời, và qua cả những kính thiên văn lớn nhất chúng cũng chỉ như các sao bình thường. Điều khiến chúng thú vị là chuyển động tương đối trên nền trời sao, có thể thấy được ngay trong vài giờ quan sát.

Quan sát Mặt trời bằng kính thiên văn

Mặt trời là một mục tiêu đặc biệt, để bảo vệ mắt, chúng ta phải quan sát qua kính lọc. Có hai loại kính lọc:

• Một là kính lọc dải nhìn hẹp (narrowband filer, thường là kính lọc H-alpha). Đây là một thiết bị đắt, khởi điểm từ 600-1000$, và thường được gắn vào kính quan sát mặt trời chuyên dụng.
• Loại thứ hai gọi là kính lọc “ánh sáng ban ngày” (daylight filer), có thể gắn vào bất kì kính nào,và giá cũng tương đối rẻ. Các bạn có thể tham khảo và mua kính lọc tại đây.

Các ảnh dưới đây sẽ cho bạn thấy mặt trời của chúng ta trông như thế nào qua một kính thiên văn nhỏ gắn kính lọc daylight và qua một kính khác chất lượng cao hơn. Chú ý rằng trong trường hợp này nên sử dụng kính có độ mở thấp nhưng chất lượng tốt (ví dụ một kính khúc xạ thị kính 80 mm tiêu sắc, sử dụng chân đế xích đạo), bởi vì ban ngày nhiễu loạn khí quyển không cho phép một kính lớn sử dụng tối đa độ phân giải của nó.

Xem thêm bài viết kiến thức thiên văn hữu ích: Kính thiên văn tổ hợp là gì? Có nên mua Kính thiên văn tổ hợp?

Các đối tượng khác ngoài vũ trụ

Có một danh sách các vật thể đặc biệt khác mà bạn có thể quan sát khi có nhiều kinh nghiệm hơn. Sao biến quan (variable) là một ví dụ, là các sao có độ sáng thay đổi theo chu kì nhiều tháng hoặc một số ngày.

Tân tinh (Novae) và Siêu tân tinh (Supernovae) là các vụ nổ dữ dội của các sao ở rất xa mà thi thoảng bạn cũng có thể quan sát qua kính thiên văn nghiệp dư. Hiện tượng che khuất sao bởi Mặt trăng hoặc thiên thạch (Occultation) diễn ra rất nhanh và chỉ có thể thấy được từ các địa điểm cụ thể trên Trái đất.

Ngoài ra, các vệ tinh nhân tạo quay quanh Trái đất cũng được quan sát qua kính nghiệp dư. Trạm vũ trụ quốc tế ISS, vệ tinh lớn nhất, có thể lộ ra những chi tiết mờ mờ (như tấm pin mặt trời) khi đến các vị trí gần mặt đất nhất.

Ảnh hưởng của ô nhiễm ánh sáng

Sống ở một vùng đô thị tràn ngập ô nhiễm ánh sáng không có nghĩa là bạn không thể quan sát bầu trời. Tuy nhiên chỉ có thể thấy được một lượng rất ít DSO và cũng chẳng thể thấy được chi tiết ấn tượng nào cả.

Các hình dưới đây minh họa ảnh hưởng của ô nhiễm ánh sáng đến một số DSO sáng nhất , khi được quan sát qua cùng một cỡ kính thiên văn ở các địa điểm khác nhau. Một ví dụ rõ ràng nhất là thiên hà Andromeda qua một kính thiên văn lớn:

Ảnh hưởng của ô nhiễm ánh sáng lên các DSO mờ như các thiên hà xa xôi còn kinh khủng hơn. Hãy nhìn các ví dụ dưới đây, một số thành viên của cụm thiên hà Virgo sẽ trông thế nào qua một kính thiên văn lớn ở các địa điểm khác nhau. Như bạn thấy nhiều thiên hà mờ còn biến mất luôn khi quan sát ở vùng bị ô nhiễm ánh sáng mạnh.

Nếu bạn lên kế hoạch quan sát DSO từ một nơi có mức độ ô nhiễm ánh sáng vừa phải, tốt nhất nên tập chung vào các vật thể như cụm sao mở, sao đôi, các tinh vân phát xạ sáng nhất và cũng có thể một số tinh vân hành tinh sáng (vì ánh sáng bề mặt của chúng khá cao).